Γράφει η Αγγελική Κριτσιδήμα,
Ιστορικός Αρχαιολόγος
Κατά τα τέλη του 19ου και προς τις
αρχές του 20ου αιώνα στο Γεράκι λειτουργούσαν δύο σχολεία
πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, το δημοτικό σχολείο αρρένων και το δημοτικό σχολείο
θηλέων. Το πλαίσιο λειτουργίας αυτών των σχολείων βασιζόταν στο Διάταγμα του
1913[1]
που όριζε τα προγράμματα όλων των τύπων του Δημοτικού σχολείου. Η συγκεκριμένη
εκπαιδευτική μεταρρύθμιση αύξανε τη φοίτηση στο δημοτικό σχολείο από 4 σε 6
έτη.[2]
Στόχος του Διατάγματος ήταν το «νέο
πνεύμα» που είχε εισαγάγει ήδη από το
1910 ο Βενιζέλος στους υπόλοιπους κλάδους της εθνικής ζωής να εισαχθεί και στην
εκπαίδευση. Προσπαθεί δηλαδή να μεταφέρει το κέντρο βάρους από τα γλωσσικά
μαθήματα στα πρακτικά και τεχνικά, χωρίς όμως να υποβαθμιστεί η διδασκαλία της
ελληνικής γλώσσας, παραμένοντας η βάση του προγράμματος με τις περισσότερες
ώρες διδασκαλίας. Επίσης, το 1917 ξεκινάει μια νέα εκπαιδευτική μεταρρύθμιση
που κύριος στόχος της ήταν η εισαγωγή της δημοτικής γλώσσας στην εκπαίδευση. Το γλωσσικό ζήτημα είχε
απασχολήσει ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα και είχε πάρει εκτός από
κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις. Οι συνεχείς εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις
αυτής της περιόδου οδήγησαν και σε συνεχείς εναλλαγές στη γλώσσα της
εκπαίδευσης ανάμεσα στη δημοτική και την καθαρεύουσα. Η μεταρρύθμιση του 1917
ήταν η πρώτη επιτυχής κίνηση που όριζε την δημοτική γλώσσα σαν τη γλώσσα που θα
χρησιμοποιούσαν στις πρώτες τάξεις όλων των τύπων των δημοτικών σχολείων. Τότε
τα βιβλία του δημοτικού άλλαξαν μορφή και περιεχόμενο, ήταν γραμμένα στη
δημοτική και απέκτησαν εικονογράφηση. Λίγα χρόνια αργότερα όμως το 1920 αυτός ο
νόμος καταργήθηκε και τα αναγνωστικά που ήταν γραμμένα στη δημοτική αποσύρθηκαν[3].
Με βάση αυτά τα νομοθετικά πλαίσια και τις συνεχείς εκπαιδευτικές
μεταρρυθμίσεις εκείνης της εποχής λειτουργούσαν τα δημοτικά σχολεία και στο
Γεράκι.
Το δημοτικό σχολείο αρρένων στεγαζόταν σε
κτήριο που είχε δημιουργηθεί στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας της Κοιμήσεως της
Θεοτόκου. Πρόκειται για ένα κτήριο με δύο αίθουσες που παρουσίαζε όμως κάποια
προβλήματα ιδιαίτερα τις βροχερές χειμωνιάτικες μέρες οπότε και συχνά πλημμύριζε.[4]
Από την άλλη πλευρά, το δημοτικό σχολείο θηλέων στεγαζόταν ήδη από το 1893 στο
‘’Ρέλλειο Παρθεναγωγείο’’. Πρόκειται για ένα κτίσμα με μεγάλη αίθουσα
διδασκαλίας και κατοικία της δασκάλας σε περίοπτη θέση του οικισμού, όπου
δεσπόζει μέχρι και σήμερα. Το κτήριο πρόσφερε ο ευκατάστατος Γερακίτης Νικόλαος
Ρέλλας που εργάστηκε ως υπάλληλος αρχικά στις Σπέτσες και στη συνέχεια στην
Αθήνα. Ο Νικόλαος Ρέλλας ήταν παππούς του μετέπειτα διπλωμάτη Παναγιώτη Δ.
Ρέλλα και υπήρξε ένας από τους πρώτους ευεργέτες του Γερακίου. Το 1931 σταματάει η λειτουργία και των δύο σχολείων
σε αυτά τα κτήρια, ενώ το κτήριο στο προαύλιο της εκκλησίας κατεδαφίζεται. Ήταν
η χρονιά που εγκαινιάσθηκε και ξεκίνησε να λειτουργεί το νέο δημοτικό σχολείο στην
Αγία Κυριακή, κτήριο εξαιρετικής αρχιτεκτονικής, δείγμα της φιλοπατρίας και του
μόχθου κυρίως των γερακιτών του εξωτερικού, αλλά και της θέλησης των κατοίκων
του χωριού. Κέντρο των προσπαθειών της διαδικασίας ανέγερσης του νέου σχολικού
κτηρίου υπήρξε ο σύλλογος ‘’Ένωση των Απανταχού Γερακιτών’’ που τους συσπείρωσε
όλους γύρω από αυτό το σκοπό. Οι Γερακίτες της Αμερικής προσέφεραν 1.650.000
δραχμές και οι ντόπιοι Γερακίτες την προσωπική τους εργασία.[5]
 |
| Τα εγκαίνια του Δημοτικού Σχολείου Γερακίου, 1931 |
ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΕΡΑΚΙΟΥ: ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ
Οι γενικοί έλεγχοι και τα μαθητολόγια των
δημοτικών σχολείων Γερακίου σώζονται στα «Γ.Α.Κ. Αρχεία Νομού Λακωνίας» από το
σχολικό έτος 1912-1913 έως το 1937-1938. Οι πρώτοι γενικοί έλεγχοι που σώζονται
σε κοινά σχολικά έτη για τα δημοτικά σχολεία αρρένων και θηλέων είναι τη διετία
1915-1917[6].
Συγκεκριμένα, στους Γενικούς Ελέγχους του δημοτικού σχολείου αρρένων κατά το
σχολικό έτος 1915-1916 το πλήθος το μαθητών σε 6 τάξεις ήταν 166 και το
1916-1917 ήταν 160, ενώ στους Γενικούς Ελέγχους του δημοτικού σχολείου θηλέων
κατά το σχολικό έτος 1915-1916 το πλήθος των μαθητριών σε 6 τάξεις ήταν 115 και
το 1916-1917 ήταν 118. Συνολικά δηλαδή το 1915-1916, 281 παιδιά φοιτούσαν στα
δημοτικά σχολεία του Γερακίου και το 1916-1917, 278 παιδιά. Το σύνολο του
πληθυσμού του Γερακίου την περίοδο αυτή ήταν 1777 κάτοικοι σε 407 οικογένειες
σύμφωνα με την απογραφή του 1920[7].
Σε ποσοστά δηλαδή περίπου το 15,7% του πληθυσμού ήταν μαθητές σε δημοτικό
σχολείο τη διετία 1915-1917. Το πλήθος των μαθητών του Γερακίου, μιας κατά βάση
αγροτικής περιοχής, ήταν αρκετά μεγάλο κάτι που γίνεται ευκολότερα αντιληπτό αν
το συγκρίνουμε με το πλήθος των μαθητών της Σπάρτης, που είχε αρχίσει την ίδια
περίοδο να εξελίσσεται σε αστική περιοχή. Ο πληθυσμός της Σπάρτης σύμφωνα με
την απογραφή του 1920 ήταν 5897 κάτοικοι, ενώ κατά τη διετία 1915-1917
λειτουργούσαν στη Σπάρτη τρία δημοτικά σχολεία, δύο αρρένων και ένα θηλέων. Το
σύνολο των μαθητών και των τριών σχολείων το σχολικό έτος 1915-1916 ήταν 705
και το 1916-1917 ήταν 711.[8]
Σε ποσοστά δηλαδή περίπου το 12% του πληθυσμού της Σπάρτης ήταν μαθητές τη
διετία 1915-1917. Αυτό δείχνει πως η επιθυμία για μάθηση και η ανάγκη για εκπαίδευση
στο Γεράκι τη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα υπήρξε μεγάλη.
Εκτός
από τα παιδιά του Γερακίου όμως στα σχολεία φοιτούσαν μαθητές και μαθήτριες και
από άλλα χωριά: από την Καρύτσα, το Αλεποχώρι, τη Ζαραφώνα, το Βρονταμά, τον
Κοσμά, τη Γράμμουσα, το Δαφνί, τους Μολάους, την Απιδιά, τη Συκιά, τα Πούληθρα,
το Έλος, και τα Λεβέτσοβα. Επίσης στο θηλέων παρουσιάζονται δύο μαθήτριες με
τόπο γέννησης Αμερική και Νέα Υόρκη προφανώς πρόκειται για παιδιά μεταναστών
που γεννήθηκαν στο εξωτερικό και επέστρεψαν στο Γεράκι. Σε ποσοστά το 1915-1916
το 16% των μαθητών στο αρρένων
προερχόταν από άλλα χωριά ενώ 1916-1917 μόνο το 3%. Αντίστοιχα στο
θηλέων το 1915-1916 το 8% των μαθητριών προέρχονταν από άλλα χωριά και το
1916-1917 μόνο το 3%.
Και στα δύο σχολεία παρακολουθούσαν 13
μαθήματα όχι όμως όλα σε κάθε τάξη. Το πρόγραμμα είχε θεσμοθετηθεί με
το Διάταγμα του 1913[1]
για όλους τους τύπους του δημοτικού σχολείου. Τα μαθήματα ήταν: Θρησκευτικά,
Ελληνικά, Αριθμητική, Γεωμετρία,
Ιστορία, Γεωγραφία, Φυσική Ιστορία, Φυσική Πειραματική, Γυμναστική,
Καλλιγραφία, Ιχνογραφία, Ωδική και Εργόχειρα. Σύμφωνα με το πρόγραμμα οι ώρες
διδασκαλίας και στα δύο σχολεία ήταν: για την Α’ τάξη 30 ώρες την εβδομάδα, για
τη Β’ 33 ώρες, για τη Γ’ 34 ώρες, για τη Δ’ 35 ώρες, για την Ε’ 36 ώρες και για
την Στ’ 36 ώρες. Και στο αρρένων και στο θηλέων μόνο στις τάξεις Ε’ και Στ’
παρακολουθούσαν το μάθημα της Πειραματικής Φυσικής και της Γεωμετρίας. Όσον
αφορά το μάθημα Εργόχειρα εισήχθη για πρώτη φορά το 1913 στα πλαίσια της
προσπάθειας προώθησης των πρακτικών μαθημάτων.
Διδασκόταν μόνο στο δημοτικό σχολείο θηλέων και μάλιστα σε όλες τις
τάξεις. Χαρακτηριστικές είναι οι υψηλές βαθμολογίες των μαθητριών σε αυτό το μάθημα, καθώς με άριστα το 6 η
πλειονότητα των βαθμολογιών ήταν 5 και 6 σε όλες τις τάξεις. Αυτό δείχνει
αφενός την ιδιαίτερη ικανότητα των κοριτσιών σε αυτή την απασχόληση και
αφετέρου την παράδοση που διατηρείται έως και σήμερα[2]
οι γυναίκες του Γερακίου να ασχολούνται με τα ‘’έργα των χεριών’’ και να μυούν
και τις κόρες τους σε αυτά από νηπιακή ηλικία.
Κοινωνικό-οικονομική προέλευση των μαθητών
Τα επαγγέλματα των γονέων των μαθητών και των
μαθητριών κατά τις αρχές του 20ου αιώνα παρουσιάζουν αρκετά μεγάλη
ποικιλία, γεγονός που δείχνει ότι το Γεράκι ήταν ένα κεφαλοχώρι με έντονη
οικονομική δραστηριότητα. Το επάγγελμα που επικρατούσε ήταν αυτό του
γεωργού-κτηματία καθώς τη χρονιά 1915-1916, εμφανίζονται 102 μαθητές στο
αρρένων με την ένδειξη επάγγελμα πατρός «γεωργός ή κτηματίας», ποσοστό δηλαδή
62%, σε σύνολο 166 μαθητών. Στο θηλέων την ίδια χρονιά εμφανίζονται 78
μαθήτριες με την ένδειξη επάγγελμα πατρός «γεωργός ή κτηματίας» ποσοστό δηλαδή
68% σε σύνολο 115 μαθητριών. Άλλα
επαγγέλματα που εμφανίζονται αυτή την διετία με μικρότερη συχνότητα είναι,
έμποροι: οινοπώλης, κρεοπώλης, αρτοποιός, καφεπώλης, ελεύθεροι επαγγελματίες:
ιατρός, δικολάβος, ράπτης, κουρέας, πανδοχέας, οργανοπαίκτης, κηπουρός,
δημόσιοι υπάλληλοι: δημοδιδάσκαλος, γραμματέας, ταχυδρόμος, βιοτέχνες: κτίστης,
σαγματοποιός (ο κατασκευαστής σαμαριών). Ιδιαίτερα μικρός είναι ο αριθμός των μαθητών
με την ένδειξη ‘’ποιμήν’’ 10 στο αρρένων και μόνο 4 στο θηλέων. Αυτό οφείλεται
στο γεγονός ότι οι περισσότεροι γεωργοί αλλά και αυτοί που έκαναν άλλα
επαγγέλματα ασχολούνταν και με την κτηνοτροφία
για πρόσθετο εισόδημα αλλά δεν ήταν το κύριο
τους επάγγελμα. Χαρακτηριστικό είναι ότι στο Γενικό έλεγχο του δημοτικού
σχολείου αρρένων τα σχολικά έτη 1915-1916 και 1916-1917 εμφανίζονται να
φοιτούσαν 2 μαθητές με επάγγελμα πατρός κτίστης και τόπο γέννησης Λαγκάδια.
Είναι γνωστό πως την περίοδο εκείνη Λαγκαδιανοί μάστορες κατασκεύαζαν στο
Γεράκι πολλά σπίτια με τη χαρακτηριστική αρχιτεκτονική φαίνεται πως έφερναν
μαζί τους μόνο τους γιούς τους και μάλιστα αυτούς μεγαλύτερης ηλικίας καθώς
φοιτούσαν στις Ε’ και ΣΤ’ τάξεις, για να
βοηθούν αλλά συγχρόνως και να μαθαίνουν την ιδιαίτερη τέχνη του κτισίματος και
όχι τις κόρες τους, καθώς την ίδια περίοδο δεν παρουσιάζεται καμία μαθήτρια στο
σχολείο θηλέων με αυτά τα χαρακτηριστικά. Επίσης, τη χρονιά 1915-1916
εμφανίζονται 13 μαθητές στο αρρένων με την ένδειξη ‘’ορφανός πατρός’’ και 15
στο θηλέων με την ένδειξη ‘’ορφανή πατρός’’ κάτι που απεικονίζει την υψηλή
θνησιμότητα της εποχής.
ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΕΡΑΚΙΟΥ: Η ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΩΝ
ΜΑΘΗΤΩΝ
Στους πίνακες της Γενικής Βαθμολογίας παρατηρούμε ότι οι αποδόσεις των
παιδιών διαφοροποιούνται αρκετά ανάμεσα στα δύο σχολικά έτη. Ειδικά το σχολικό
έτος 1916-1917 βελτιώνεται εμφανώς η απόδοση στο δημοτικό σχολείο θηλέων καθώς
σχεδόν διπλασιάζεται ο αριθμός των μαθητριών με γενικό βαθμό ‘’Λίαν καλώς 5’’
και ‘’Άριστα 6’’ ενώ δεν υπάρχουν μαθήτριες με βαθμό ‘’Μετριότατα 2’’.
(Πίνακες:2,4). Ανάλογη απόδοση παρουσιάζουν και οι μαθητές στο δημοτικό σχολείο
αρρένων, το σχολικό έτος 1916-1917 καθώς διπλασιάζεται ο αριθμός των μαθητών με
γενικό βαθμό ‘’Λίαν Καλώς 5’’ και μειώνονται οι μαθητές με γενικό βαθμό
‘’Μετρίως 3’’.(Πίνακες:1,3). Συχνό φαίνεται πως ήταν το φαινόμενο τα παιδιά να
εγκαταλείπουν το σχολείο αλλά οι λόγοι συνοψίζονται στις ασθένειες της εποχής,
στη μετανάστευση και στις συχνές αλλαγές σχολείου, καθώς υπάρχουν μαθητές και
μαθήτριες που διέκοψαν την φοίτηση τους με την αιτιολόγηση «αλλαγή
σχολείου».(Πίνακες 1,2,3,4)
Πίνακας 1.
Γενική Βαθμολογία Αρρένων Σχολικό Έτος
1915-1916
ΓΕΝΙΚΟΣ ΒΑΘΜΟΣ
|
ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ
|
ΠΟΣΟΣΤΟ
|
Μετριότατα 2
|
7
|
4,2 %
|
Μετρίως 3
|
43
|
25,9 %
|
Καλώς 4
|
82
|
49,4 %
|
Λίαν Καλώς 5
|
12
|
7,2%
|
Άριστα 6
|
4
|
2.4%
|
Διακοπή Σπουδών
|
18
|
10.8%
|
Σύνολο
|
166
|
100
|
Πίνακας 2.
Γενική Βαθμολογία Θηλέων Σχολικό Έτος
1915-1916
ΓΕΝΙΚΟΣ ΒΑΘΜΟΣ
|
ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ
|
ΠΟΣΟΣΤΟ
|
Μετριότατα 2
|
10
|
8.7%
|
Μετρίως 3
|
14
|
12.2%
|
Καλώς 4
|
37
|
32.2%
|
Λίαν Καλώς 5
|
17
|
14.8%
|
Άριστα 6
|
9
|
7.8%
|
Διακοπή Σπουδών
|
28
|
24.3%
|
Σύνολο
|
115
|
100
|
Πίνακας 3.
Γενικής Βαθμολογίας Αρρένων Σχολικό Έτος
1916-1917
ΓΕΝΙΚΟΣ ΒΑΘΜΟΣ
|
ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ
|
ΠΟΣΟΣΤΟ
|
Κακώς 1
|
2
|
1.3%
|
Μετριότατα 2
|
5
|
3.1%
|
Μετρίως 3
|
24
|
15%
|
Καλώς 4
|
80
|
50%
|
Λίαν Καλώς 5
|
23
|
14.4%
|
Άριστα 6
|
4
|
2.5%
|
Διακοπή Σπουδών
|
22
|
13.7%
|
Σύνολο
|
160
|
100
|
Πίνακας 4.
Γενικής Βαθμολογίας Θηλέων Σχολικό Έτος
1916-1917
ΓΕΝΙΚΟΣ ΒΑΘΜΟΣ
|
ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ
|
ΠΟΣΟΣΤΟ
|
Κακώς 1
|
0
|
0%
|
Μετριότατα 2
|
0
|
0%
|
Μετρίως 3
|
20
|
16.9%
|
Καλώς 4
|
41
|
34.7%
|
Λίαν Καλώς 5
|
27
|
22.9%
|
Άριστα 6
|
20
|
16.9%
|
Διακοπή Σπουδών
|
10
|
8,5%
|
Σύνολο
|
108
|
100
|
(Πηγή: ΓΑΚ- Αρχεία Νομού Λακωνίας ΕΚΠ.
20.1)
Συνοπτικά παρατηρώντας την
εκπαίδευση σε μια περιορισμένη γεωγραφικά περιοχή όπως το Γεράκι των αρχών του
20ου αιώνα βγάζει κανείς συμπεράσματα όχι μόνο για το εκπαιδευτικό
σύστημα της εποχής αλλά για τις γενικότερες συνθήκες που επικρατούσαν, καθώς
απεικονίζεται η ίδια η κοινωνία, το πολιτισμικό της επίπεδο και η οικονομική
της ευμάρεια. Οι επίμονες προσπάθειες για κτίσιμο σχολείου δείχνουν μια
κοινωνία που βρίσκεται σε άνοδο, πολιτισμική και οικονομική και γνωρίζει ότι η
μελλοντική ανάπτυξη και εξέλιξη της περιοχής μπορεί να προέλθει κυρίως από τις
νέες γενιές και για αυτό φροντίζει να τους εξασφαλίσει το βασικότερο αγαθό, την
εκπαίδευση.
[1]
Χρ. Λέφα, Ιστορία της Εκπαιδεύσεως, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, εν
Αθήναις 1942, σελ. 88-90.
[2]
Χαρακτηριστική είναι η ύπαρξη του συλλόγου γυναικών «Εργάνη», που
δραστηριοποιείται κυρίως στον τομέα της υφαντικής τέχνης.
[1]
Χρ. Λέφα, Ιστορία της Εκπαιδεύσεως, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, εν
Αθήναις 1942, σελ. 448-469
[4]
Δ. Μανώκα, Η Εκπαίδευσις στο Γεράκι, «Λακωνικά», τεύχος 78,
Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1976, σελ. 173.
[5]
Τάσου Αθ. Γριτσόπουλου, Ιστορία του Γερακίου, Έκδοσις του Συνδέσμου των εν
Αττική Γερακιτών, Αθήναι 1986, σελ. 456-461.
[6]
Γ.Α.Κ.-Αρχεία Νομού Λακωνίας, ΕΚΠ. 20.1
[8]Γ.Α.Κ.-Αρχεία
Νομού Λακωνίας, ΕΚΠ. 77.1, 78.1, 79.1
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-
Δ. Μανώκα, Η Εκπαίδευσις στο Γεράκι,
«Λακωνικά», τεύχος 78, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1976, σελ. 173.
-
Παντελή Λισάρη, Ευεργέται του
Γερακίου, «Νέα Λακεδαίμων», τεύχος 28, Αύγουστος 1960, σελ. 8-10
-
Γ.Α.Κ.-Αρχεία Νομού Λακωνίας, ΕΚΠ.
20.1,77.1, 78.1, 79.1.
-
Τάσου Αθ. Γριτσόπουλου, Ιστορία του
Γερακίου, Έκδοσις του Συνδέσμου των εν Αττική Γερακιτών, Αθήναι 1986, σελ.
456-461.
-
Χρ. Λέφα, Ιστορία της Εκπαιδεύσεως, Οργανισμός
Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, εν Αθήναις 1942, σελ. 74, 88-90, 448-469
ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
http://dlib.statistics.gr/book/GRESYE_02_0101_00007.pdf
